Ons Surinaamse Kasmoni (deel I)

Kas komt vanuit Nederlandse woord KAS of Engelse CASH; moni vanuit MONEY, KasMoni betekent KASGELD. Een synoniem in Sranan Tongo KASENSI (sensi= cent) of KASI wordt ook gebruikt. De beheerder van het geld is de KASVROUW of KASTELIJN.

Kasmoni is een roulerend spaar- en kredietsysteem vanuit Suriname, voornamelijk gebruikt door de Afro-Surinaamse bevolking. In mijn onderzoek hiernaar is gebleken dat deze systemen overal op de wereld voorkomen, gebruikt door (voornamelijk) vrouwen die geen toegang hebben tot het officiële bancaire systeem. Dit is een manier om zonder rentekosten aan geldsommen te komen.

Het is een al eeuwenoud informeel banksysteem waarin veel Surinaamse vrouwen sparen, krediet opnemen en zich verzekeren tegen risico’s. Een van de grootste onderzoekers heeft hierover een prachtig boek geschreven, KASMONI [1] door socioloog mevrouw Aspha Bijnaar, die dit op heldere wijze analyseert. Het boek laat zien welke rol deze traditie speelt in de verhoudingen tussen etnische groepen, klassen en seksen. Dit heeft zij gedaan op grond van deelnemend onderzoek en systematische interviews.

Een roulerend spaarsysteem als kasmoni wordt in de literatuur aangeduid met de afkorting ROSCA, dat staat voor Rotating Saving & Credit Association.

Kasmoni is een combinatie van sparen en krediet. Het is een manier van de deelnemers om zich te handhaven in een samenleving waar geld een steeds belangrijkere rol gaat spelen. Hieronder een voorbeeld van hoe kasmoni werkt.

Een groep van 12 deelnemers legt elk iedere maand € 50,- in. De kasvrouw ontvangt maandelijks een bedrag van € 600,- die ze uitkeert aan 1 van de deelnemers, eventueel met aftrek van haar bemiddelings-premie (dit is vaak één maand-inleg).

Deelnemers kunnen maandelijks ook de helft van de inleg de zgn. ‘anu’ (letterlijke vertaling ‘hand’) inbrengen, of juist het dubbele. Wanneer zij aan de beurt zijn, krijgen ze dan ook de helft (respectievelijk het dubbele) uitgekeerd. De persoon die als eerste de pot ontvangt heeft maar één keer ingelegd en ontvangt dus krediet. Degene die als laatste de pot ontvangt is spaarder.

Aan het einde van de ‘ronde’ kan men besluiten om een nieuwe ronde te beginnen met hetzelfde of een ander bedrag en/of met andere leden. Er zijn geen kosten verbonden aan kasmoni, behalve eventuele bemiddelingskosten van de kasvrouw. Dit noemt men: kastelijngeld, kasrecht, procent of provisie. Er zijn ook kasvrouwen die geen kosten rekenen.

De meeste deelnemers zijn Afro-Surinaamse vrouwen. Bij een derde van de Surinaamse gezinnen is de moeder de enige ouder en het gezinsinkomen laag. Een financiële participatie van de vader is klein of afwezig, maar gelukkig komt hierin steeds meer verandering. Kasmoni kan bij een laag gezinsinkomen voorzien in de betaling van noodzakelijke aankopen voor de kinderen (schoolgeld, kleding, schoeisel).

De kasvrouw is meestal een (oudere) vrouw (‘bigisma’) met een hoge morele status. Idealiter is zij moederlijk en betrouwbaar van karakter maar zij is ook een strenge zakenvrouw als dat nodig is en kan daarmee laatbetalers of wanbetalers onder druk zetten. Tegenwoordig zie je kasvrouwen van verschillende leeftijden optreden als ‘bigisma’.

De kasvrouw heeft een strikte geheimhouding. Het kan zelfs voorkomen dat familieleden of vriendinnen deelnemer zijn in dezelfde kasmoni, maar dat ze het niet van elkaar weten. De deelnemers willen namelijk graag zélf kunnen beslissen over de besteding van het geld.

Waarom

Wie aan kasmoni doet heeft meestal een laag of een middeninkomen en kan via deelname aan kasmoni over een grotere som geld beschikken. Voor hen is de gang naar de bank soms een barrière en de kans op een lening is klein. Bovendien zijn er aan kasmoni geen bankkosten verbonden.

Het solidariteitsprincipe is ook van oudsher een belangrijk motief. Wie namelijk tijdens de looptijd in problemen komt door overlijden, ziekte of brand kan de kasvrouw vragen om een vervroegde uitkering voor de eigenlijke beurt. Het was en is nog steeds een manier van vrouwen met weinig geld om elkaar te ondersteunen.

De kasgeld uitkering wordt gebruikt voor het vieren van ‘wan bigi yari’, bruiloften, de aankoop van consumptieve goederen of afbetaling van schulden. Ook worden reizen naar Suriname of een cadeau voor de eerste menstruatie met kasmoni betaald. Het gaat om besteding in het ‘hier en nu’.

Deelnemers hebben het gevoel dat ze individueel niet de dwang zouden kunnen opbrengen om maandelijks het geld naar bijvoorbeeld de spaarrekening over te maken. Kasmoni legt die zelfverkozen dwang met sociale middelen op.

Kasmoni is een informeel systeem waar alleen met contant geld wordt gewerkt is buitengewoon gevoelig voor fraude, zowel van de kant van de deelnemer als van de kasvrouw.

Er zijn gevallen bekend van kasvrouwen woonachtig in Suriname die hun verhuisplannen geheimhielden tot ze alle inleggelden hadden geïncasseerd, om vervolgens een enkeltje Amsterdam te nemen of vice versa. Ook een inlegger kan besluiten om na het vangen van de pot met de noorderzon te vertrekken. Sociale druk en gezichtsverlies zijn dus de enige manieren om fraude te beperken.

Daarom worden nieuwkomers meestal in de groep van late ontvangers geplaatst om hun betaalgedrag te controleren. De kasvrouw heeft elke maand de betaalverplichting aan degene die de pot uitgekeerd krijgt. Een deelnemer die te laat betaalt, brengt de kasvrouw in problemen, want zij moet dan haar eigen geld inleggen om aan de verplichting te voldoen.

Kasmoni is naar Nederland meegenomen. De sociale controle is hier minder strak. De noodhulpfunctie is secundair, want iedereen in Nederland heeft een basisinkomen. Hierdoor is het ‘sparen onder dwang’ in Nederland het belangrijkste motief geworden.

Heeft Kasmoni in Nederland nog toekomst?

Doordat er in een moderne maatschappij minder sociale druk is heeft de kasvrouw ook minder machtsmiddelen tot haar beschikking. Er is minder spaardwang en de inlegger wordt ook minder betrouwbaar.

Banken zijn beter in het toepassen van ingewikkelde spaarsystemen en er is geen risico voor het eventueel ‘uitvallen’ van de kasvrouw door ziekte of overlijden. Vaak vind men over het algemeen dat frauderisico bij een bank kleiner is.

In mijn optiek is en blijft het echter een prachtig systeem waarbij het de vrouwen binnen onze gemeenschap hier in Nederland nog steeds met elkaar verbindt. Ook het sociaal aspect, de connectie en

het oog voor elkaar hebben, geeft het systeem van kasmoni ons nog steeds een extra dimensie.

[1] ‘Kasmoni’ door A. Bijnaar, 2002  Uitgeverij Prometheus EAN 9789035124639